De
Oostsingel: een halve eeuw van verandering
De probleemstelling van het
Oostsingelproject luidt:
hoe ontwikkelde zich de sociaal-economische
status van de Oostsingel te Schiedam gedurende de eerste helft van de
twintigste eeuw?
Hierbij is de Oostsingel in Schiedam de
onderzoekseenheid, de sociaal-economische status het te onderzoeken kenmerk, de
variabele, en de beroepspositie van de betrokken bewoners de indicator.
De periode ‘eerste helft van de twintigste
eeuw’ moet hier ruim worden opgevat, vergelijkbaar met wat door sommige
historici wel genoemd wordt ‘de lange
negentiende eeuw’ die men dan laat lopen tot 1914. Bij het Oostsingel-onderzoek
hebben wij ons laten leiden door het moment waarop met de aanleg van de straat
werd begonnen en door de beschikbaarheid van de bronnen.
De eerste gegevens over de beroepen van de
Oostsingel stammen uit 1887. Daarvan biedt de Rotterdamse uitgever Van Biene
aan de gemeente Schiedam het eerste ‘Adresboek der gemeente Schiedam’ (1888/89)
aan. Er volgen dan nog een tiental van dit soort boekwerken, waarvan het
laatste waarin beroepsgegevens per individu worden opgetekend dat van 1950 is.
In het verband van dit onderzoek hebben we ons beperkt tot een vergelijking van
de gegevens van het eerste en die van het laatste boek. Een analyse van de
gegevens van de tussenliggende Adresboeken gaat vanwege zijn tijdrovende
karakter het kader van deze oefenstudie
te buiten.
De Oostsingel, waarvan met de bouw gezien
vanaf de Singel in de vroege jaren tachtig van de negentiende eeuw is gestart,
heeft in 1887 nog lang niet zijn huidige lengte bereikt; in het Adresboek staan
nog slechts zesenveertig volwassen bewoners met beroep vermeld. Halverwege de
twintigste eeuw bestaat de straat in zijn definitieve, huidige vorm en is van
honderdzestig bewoners het beroep geregistreerd.
Het indelen van concrete beroepen in
hanteerbare categorieën is één van de problemen waar
beroepsstratificatie-onderzoek als dit mee te maken heeft. Bovendien speelt bij
historisch onderzoek van deze aard natuurlijk het probleem, dat er tijdens de
onderzochte periode beroepen zijn verdwenen en dat er nieuwe zijn bijgekomen.
Op elke indeling is kritiek mogelijk
vanwege de verschillende visies op de status van beroepen. Het gaat in het
kader van dit voor-onderzoek te ver om de verschillende indelingskeuzen
wetenschappelijk te verantwoorden. We hebben voor wat de gehanteerde
categorieën aangaat gekozen voor een soort grote gemene deler van beide jaren
en ons beperkt tot de publicatie van de meest opvallende resultaten daarvan met
daarbij de volgende kanttekeningen.
In 1887 was het niet mogelijk onderscheid
te maken tussen ongeschoolde en geschoolde arbeid, in 1950 wel. In het eerste
jaar zijn alle arbeiders in de categorie ‘ongeschoold’ geplaatst, (‘Blue
collars’).
In het eerste jaar werd de term
‘particulier’ gebruikt voor personen zonder beroep; in 1950 onderscheidde men
bewoners zonder beroep van zonder beroep zijnde weduwen.
Ambachtslieden zijn zij, die als kleine
zelfstandigen een bepaald materieel product fabriceerden, zoals meubelmaker of
orgelbouwer.
Met ‘kantoor’ worden activiteiten bedoeld
die zich in een kantoor afspelen plus beroepen die aan kantoorbedrijven zijn
verbonden. (‘White collars’).
Beroepsgroepen met een score van kleiner of
gelijk aan vijf zijn vanwege de overzichtelijkheid niet vermeld.
Deze gevonden resultaten komen tot uiting
in de volgende relatieve frequentietabellen waarin de cijfers percentages
verbeelden.
Oostsingel, Schiedam
Beroepscategorieën
1887 1950
Onderwijsgevenden 17 8
Kantoor, dienstverlening 26 13
Kleine zelfstandigen 15 6
Ambachtslieden 7 7
Arbeiders geschoold - 14
Arbeiders ongeschoold 13 16
Zonder beroep 13 16
Zonder beroep zijnde weduwen - 13
Enkele
conclusies uit de tabellen
1887
Uit de beroepen van dat kleine aantal
bewoners van 1887 kan de conclusie worden getrokken, dat de sociale
samenstelling van de straat zeker niet representatief is voor die van de stad
als geheel. Schiedam wordt in die tijd nog gedomineerd door industrieën die met
de productie van jenever te maken hebben. Het is een typische arbeidersstad met
in verhouding veel fabrieksarbeiders, met name brandersknechts die in de vaak
onhygiënische jeneverstokerijen hun
ongeschoolde, dus laagbetaalde arbeid verrichten.
Het grootste deel van de inwoners van
de Oostsingel werkt in die periode op
kantoren en in de dienstverlening. Slechts vier bewoners, dus nog geen tien procent,
kunnen tot de arbeidersklasse worden gerekend; allen hebben dat typische
toenmalige Schiedamse beroep van brandersknecht.
Een goede tweede op de ranglijst is het
onderwijs en het zijn niet de minste posities die enkele Oostsingelaars
daarbinnen bekleden. Zo hebben de directeur van de Rijks HBS en de conrector
van het Stedelijke Gymnasium in de nieuwe straat domicilie gekozen. Enkele
andere opvallende beroepen zijn makelaar in koloniale waren, rijkscommissaris
van het loodswezen, deurwaarder van de belastingen,
verzekeringsagent en gistkoper.
Ruim een derde van de toenmalige bewoners
vindt zijn werk in het onderwijs, op kantoor of is middenstanders. De
Oostsingel is dan een typische woonstraat - veel winkels zijn er niet – met een
voor Schiedam atypische bevolkingssamenstelling.
Vergelijking met 1950
Bij de vergelijking met 1950 blijken enkele
opvallende verschillen.
De hierboven genoemde ‘groep van drie’ is
sterk gekrompen. De eerste drie zijn gehalveerd, terwijl de laatste bijna tot
een derde is gereduceerd. Die teruggang is duidelijk ten gunste gegaan van het
aantal arbeiders dat halverwege de eeuw tot dertig procent is gestegen.
Een opmerkelijk gegeven is de stijging van
de groep bewoners die geen beroep heeft - kinderen natuurlijk buiten beschouwing
gelaten – en die in omvang overeenkomt met die van de arbeiders. Binnen de
eerstgenoemde groep is het percentage weduwen opvallend.
Sommige feiten komen niet in de tabellen
tot uiting. Zo woonden op de helft van de vorige eeuw vaak broers en/of zussen,
al of niet een beroep uitoefenend, op één adres. Hetzelfde geldt voor de
weduwen, die vaak met een of meer beroep uitoefenende kinderen samenwoonden.
Een vermeldenswaardig feit is de status van
de bewoning van de nummers 7 en 9, het zijstraatje dat naar de achter de
Oostsingel liggende basisschool loopt. Aldaar is een kantoorbediende degene met
het hoogste prestige. Drie volwassenen zijn er zonder beroep en de anderen zijn
een los werkman, een vloerenlegger, een machinist en een flessensorteerder.
Eindconclusie
Een onderzoek begint met een vraagstelling
en behoort te eindigen met het antwoord daarop. Die probleemstelling luidde: hoe
ontwikkelde zich de sociaal-economische status van de Oostsingel te Schiedam
gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw?
Het antwoord kan dan luiden, dat de Oostsingel in 1887 werd gedomineerd door de
groep onderwijsgevenden, kleine zelfstandigen en mensen werkzaam op kantoren en
dat deze ‘overheersing’ in ruim meer dan een halve eeuw is overgenomen door
arbeiders en personen zonder beroep.
Velen zullen hieruit opmaken dat de
sociaal-economische status van de onderzochte onderzoekseenheid is gedaald.
==========================================
Oostsingel
Schiedam. Beroepen 1950 (Adresboek)
| Homan, Catharina M. | werkster | Oostsingel 1a |
| Volk., Cornelia J.M. | onderwijzeres | Oostsingel 1a |
| Volk, J. C. M. | kleermaker | Oostsingel 1a |
| Volk, Johanna G. L. | zonder beroep | Oostsingel 1a |
| Degenkamp, Magtilda M. | winkeljuffrouw | Oostsingel 1b |
| Hulst, H. C. van de | boekbinder | Oostsingel 3 |
| Abma, Antonia J. | zonder beroep | Oostsingel 7a |
| Abrna, Johanna M. | zonder beroep | Oostsingel 7a |
| Abma, L. A. | kantoorbediende | Oostsingel 7a |
| Berkel, J . | vloerenlegger | Oostsingel 7b |
| Leeuwen, J. van | machinist | Oostsingel 9/3 |
| Leeuwen, J. C. van | flessensorteerder | Oostsingel 9/3 |
| Waard, J . de | zonder beroep | Oostsingel 9/5 |
| Zagwijn, M. | loswerkman | Oostsingel 9/9 |
| Pot, J. | vishandelaar | Oostsingel 11 |
| Zon, Jacoba van | zonder beroep | Oostsingel 11 |
| Bans, P. J. | boekhouder | Oostsingel 13 |
| Heikoop, F. L. | machinebankwerker | Oostsingel 13 |
| Hovenkamp, G. | onderwijzer | Oostsingel 15 |
| Roovers, A. P. P. | architect | Oostsingel 17 |
| Caarls, Louise M. M. | gezelschapsjuffrouw | Oostsingel 19 |
| Ernsting-Reijmers, M.C., wed | zonder beroep | Oostsingel 19 |
| Kleipool-Steens, A.M., wed | zonder beroep | Oostsingel 19 |
| Duimel, M. | zonder beroep | Oostsingel 21 |
| Willems, H. F. A. M. | winkelier | Oostsingel 21 |
| Boorsma-Mulder C., wed | zonder beroep | Oostsingel 23 |
| Boorsma, Nelly | medisch analiste | Oostsingel 23 |
| Klinken, N. van | metaaldraaier | Oostsingel 23 |
| Bovenberg, A. | kantoorbediende | Oostsingel 25 |
| Bovenberg, Frederika | zonder beroep | Oostsingel 25 |
| Bovenberg, Maaike | zonder beroep | Oostsingel 25 |
| Jansen, J . G. | predikant | Oostsingel 27 |
| Haar, D. ter | laborant-fotograaf | Oostsingel 29 |
| Knopper, C. M. | zonder beroep | Oostsingel 29 |
| Vliet, H. van | kantoorbediende | Oostsingel 33 |
| DIkkenboer, A. P. den | koperslager | Oostsingel 35 |
| Steenbergen-Veltman A. A. M., wed | zonder beroep | Oostsingel 35 |
| Koning, A. C. | metselaar | Oostsingel 35 |
| Tieleman, A. | zonder beroep | Oostsingel 37 |
| Tieleman, Elizabeth | naaister | Oostsingel 37 |
| Rovers, Catharina S. | zonder beroep | Oostsingel 39 |
| Rovers, Johanna H. | zonder beroep | Oostsingel 39 |
| Rovers, PetronelIa | zonder beroep | Oostsingel 39 |
| Wuijster, Anna M. | ambtenaar PTT | Oostsingel 41 |
| Smit, J . P . | handelsreiziger | Oostsingel 43 |
| Linde-Figee J. van der, wed | zonder beroep | Oostsingel 45 |
| Linde, T. van der | meubelmaker | Oostsingel 45 |
| Sciarone, J .C. | ambtenaar | Oostsingel 47 |
| Most-Bijl, A. van der, wed | zonder beroep | Oostsingel 49 |
| Vredenbregt, J. | kurkenfabrikant | Oostsingel 51 |
| Biemans, A. V. M. | bankwerker | Oostsingel 55 |
| Zellem-Dalm, J.J. van, wed | zonder beroep | Oostsingel 57 |
| Zellem-ter Hofstede, S. van, wed | zonder beroep | Oostsingel 57 |
| Slobbe, W. J. van | koperslager | Oostsingel 59 |
| Slobbe, Johanna A. L. van | zonder beroep | Oostsingel 59 |
| Berg, K. W. van den | controleur-colporteur | Oostsingel 61 |
| Gelder-van der Sluijs, P.E. van, wed | zonder beroep | Oostsingel 63 |
| Gelder, J. van | kantoorbediende | Oostsingel 63 |
| Katwijk, J. van | zonder beroep | Oostsingel 65 |
| KatwiJk, P. C. van | zonder beroep | Oostsingel 65 |
| Kruit-Rosman, J. van der, wed | zonder beroep | Oostsingel 67 |
| Materman, F. | metaaldraaier | Oostsingel 67 |
| Bakker, J. C. | broodbezorger | Oostsingel 69 |
| Bubberman-Brouwer, M. E., wed | zonder beroep | Oostsingel 69 |
| Verkade-de Wit, S., wed | zonder beroep | Oostsingel 71 |
| Verkade, Geertruida | onderwijzeres | Oostsingel 71 |
| Krullaars, T. B. | concierge | Oostsingel 73 |
| Wiechert, C. | bijkoster | Oostsingel 75 |
| Krijgsman, M. W. | scheepsbouwersbaas | Oostsingel 77 |
| Katwijk, G. van | schilder | Oostsingel 79 |
| Schalk, J. D. van der | expediteur | Oostsingel 81 |
| Schalk, WiIhelmina van der | kantoorbediende | Oostsingel 81 |
| Beekers-Zwaan, H., wed | zonder beroep | Oostsingel 83 |
| Zwaan, J . | loodgieter | Oostsingel 83 |
| Graaf-van der Meer, E. de, wed | zonder beroep | Oostsingel 85 |
| Graaf, M. van der | graanhandelaar | Oostsingel 85 |
| Hulskens, P. C. | loswerkman | Oostsingel 87 |
| Moerman-van Hattem, G.H. | zonder beroep | Oostsingel 89 |
| Hattem, E. B. van | glasblazer | Oostsingel 89 |
| Duijn, J . van | expeditieknecht | Oostsingel 95 |
| Duval, Jacqueline P. A. | lerares | Oostsingel 2 |
| Jacobsen, A. C. | zonder beroep | Oostsingel 2 |
| Woerekom, Maria van | huishoudster | Oostsingel 8a |
| Woerekom, Neeltje van | verpleegster | Oostsingel 8a |
| Woerekom, A. van | zonder beroep | Oostsingel 8a |
| Hassleij-van Woerekom, C., wed | zonder beroep | Oostsingel 8b |
| Luitwieler, J. | timmerman | Oostsingel 8b |
| Timmermans, A. M. | leraar | Oostsingel 10 |
| Kuijpers, H. G. | schilder | Oostsingel 14a |
| Joppe, Cornelia W. | lerares | Oostsingel 14b |
| Bijlo, Adriana | onderwijzeres | Oostsingel 16 |
| Bijlo, Geertruida C. J . | onderwijzeres | Oostsingel 16 |
| Rijn, P. van | onderwijzer | Oostsingel 18 |
| Koning, M. G. de | elektricien | Oostsingel 22 |
| Melchers, T. J . | rijwielhandelaar | Oostsingel 24 |
| Marks-Bol, H., wed | zonder beroep | Oostsingel 26 |
| Marks, Agatha | ambtenares | Oostsingel 26 |
| Berg, J. C. van den | incasseerder | Oostsingel 28 |
| Hoenderdos-Vroeg in de Wey, G. wed | zonder beroep | Oostsingel 30 |
| Hoenderdos, Jannetje | naaister | Oostsingel 30 |
| Sjoer, M. | loswerkman | Oostsingel 32 |
| Hoenderdos, Neeltje | incasseerster | Oostsingel 30 |
| Etman, J. | gereedschapmaker | Oostsingel 34 |
| Vorst, W. van der | metaaldraaier | Oostsingel 36 |
| Faatz-Beukema, J. J. | zonder beroep | Oostsingel 38a |
| Jannessen-van Weelde, K., wed | zonder beroep | Oostsingel 38b |
| Wateren, D. van der | verpleger | Oostsingel 38b |
| Weelde, H. J. van | arbeider NS | Oostsingel 38b |
| Baksteen, W. | goudsmid | Oostsingel 40 |
| Hingman, J. A. | kunstschilder | Oostsingel 42 |
| Hartog, J. M. den | zonder beroep | Oostsingel 44 |
| Oostrum, Bernardina L. | kantoorbediende | Oostsingel 44 |
| Groenenberg, A. C. | kantoorbediende | Oostsingel 46 |
| Hammen, A. van der | adjunct-commies | Oostsingel 48 |
| Ruiter, J. G. de | hoofdklerk | Oostsingel 50 |
| Rademaker, G. H. | klerk | Oostsingel 52 |
| Middendorp-van Loenhoud, E. | zonder beroep | Oostsingel 54 |
| Middendorp, Antonetta P. | zonder beroep | Oostsingel 54 |
| Vogel, J. de | timmerman | Oostsingel 56 |
| Kolling, C. | handelaar | Oostsingel 58 |
| Kolling, J. J . | machinebankwerker | Oostsingel 58 |
| Aleman, Arentje | winkeljuffrouw | Oostsingel 60 |
| Groeneweg, Johanna M., | onderwijzeres | Oostsingel 60 |
| Wamelen, E. van | Oostsingel 64 | |
| Beeker, Hendrika P. | zonder beroep | Oostsingel 66 |
| Os, C. van | winkelier | Oostsingel 70 |
| Zom, Arendina | winkeljuffrouw | Oostsingel 70 |
| Zom, C. W. | banketbakker | Oostsingel 70 |
| Hoeven, Margaretha van der | werkster | Oostsingel 74 |
| Hoeven, W. van der | schipper | Oostsingel 74 |
| Mak, J. P. | kleinhandelaar | Oostsingel 76 |
| Vliet, L. van | ijzerwerker | Oostsingel 78 |
| Ostermeier, G. H. | timmerman | Oostsingel 80 |
| Vredebregt-Soesbergen, M.L., wed | zonder beroep | Oostsingel 84 |
| Vredebregt, Christina H. M. | onderwijzeres | Oostsingel 84 |
| Reus, A. de | expeditieknecht | Oostsingel 90 |
| Reus, A. de | machinebankwerker | Oostsingel 90 |
| Entrop, J. F. W. | magazijnmeester | Oostsingel 82 |
| Noomen, Z. | administrateur | Oostsingel 86 |
| Berman, P. M. | groentehandelaar | Oostsingel 92 |
| Net, C. van der | autogeenlasser | Oostsingel 92 |
| Visser, Gretha C. | privé-secretaresse | Oostsingel 94 |
| Visser, M. L. | adjunct-commies | Oostsingel 94 |
| Visser, A. | matrassenmaker | Oostsingel 96 |
| Visser, Arina | lerares | Oostsingel 96 |
| Marks, C. | huisschilder | Oostsingel 100 |
| Groeneweg, L. | onderwijzer | Oostsingel 102 |
| Kruit, A. | zonder beroep | Oostsingel 106 |
| Regt, J . C. de | seinhuiswachter | Oostsingel 106 |
| Kouteren, F. D. van | orgelbouwer | Oostsingel 108 |
| Kouteren, J. van | orgelbouwer | Oostsingel 108 |
| Meer, M. J. J. van der | distillateursknecht | Oostsingel 112 |
| Hersbach, D. J. | koperslager-fitter | Oostsingel 114 |
| Nijnatten, C. J. van | opperman | Oostsingel 116 |
| Overdijk, F. A. | monteur | Oostsingel 116 |
| Tuinder, W. | distillateursknecht | Oostsingel 118 |
| Ris, A. H. | zonder beroep | Oostsingel 122 |
| Goslinga, Elisabeth P. | zonder beroep | Oostsingel 146 |
| Kiela, W. | grondwerker | Oostsingel 164b |
=================================================
Oostsingel
Schiedam. Beroepen 1887 (Adresboek)
| Bakker, O. | leraar HBS | Oostsingel A 169 5/1/a |
| Balk, A. | bloemist en hovenier | Oostsingel A 169 5/6 |
| Berg, H. van den | brandersknecht | Oostsingel A 169 5/ |
| Berg, J. van den | machinist | Oostsingel A 169 5/3 |
| Blommendal, D.J. | horlogemaker | Oostsingel A 169 5/1, a |
| Borcheding, A.R.K. | brandersknecht | Oostsingel A 169 5/v |
| Brandhoff, H. | particulier | Oostsingel A 169 ha |
| Bijl, M. | particulier | Oostsingel A 169 5a |
| Bijlo jr., N. | boekhouder | Oostsingel A 169 1d |
| Creutzberg, W., Wed. | particulier | Oostsingel A 169 4g |
| Deventer, H.L. van | schipper | Oostsingel A 169 5m |
| Dienske, H. | rijkscommissaris der loodsen | Oostsingel A 169 5e |
| Fuchs, J.G. | deurwaarder belastingen | Oostsingel A 169 5f |
| Goederen, A. de | makelaar koloniale waren | Oostsingel A 169 5k |
| Hulhoven, A. | gistkoper | Oostsingel A 169 4h |
| Kok, L. | tuinman | Oostsingel A 169 5l |
| Kruining, A. | stukadoorsbaas | Oostsingel A 169 5n |
| Lindeman, J. | loodgieter en kantoorbediende | Oostsingel A 169 4h |
| Lourens, B. | kleermaker | Oostsingel A 169 4b |
| Mastenbroek, L. | brandersknecht | Oostsingel A 169 4f |
| Overdijk, J.H. | boekhouder | Oostsingel A 169 4i |
| Pigeaud F. | verzekeringsagent | Oostsingel A 169 4o |
| Riet, A. van, wed | particulier | Oostsingel A 169 4b |
| Riet, A. van | kantoorbediende | Oostsingel A 169 4b |
| Riet, W. van | kantoorbediende | Oostsingel A 169 4b |
| Roo, J. de | meester timmerman | Oostsingel A 169 4c |
| Scheurkogel, O., wed | particulier | Oostsingel A 169 5p |
| Schram, W.H. | schipper | Oostsingel A 169 4m |
| Smith, C.J. | makelaar koloniale waren | Oostsingel A 169 4n |
| Steijnis Gzn., J. | directeur RijksHBS | Oostsingel A 169 5c |
| Suissen, L. D. | kantoorbediende | Oostsingel A 169 4e |
| Tak, C | schildersbaas | Oostsingel A 169 4i |
| Tengeler, C.M. | onderwijzer | Oostsingel A 169 4i |
| Tengeler, F.J., | onderwijzer | Oostsingel A 169 4i |
| Tengeler, J.W.C., wed | particulier | Oostsingel A 169 4i |
| Timmerhans van Abcoude, J.K.T. | leraar HBS | Oostsingel A 169 5i |
| Vaandrager, A. W. | hoofdonderwijzer | Oostsingel A 169 5hb |
| Vermeulen, G. | brandersknecht | Oostsingel A 169 5? |
| Walch, G. | leraar HBS en gymnasium | Oostsingel A 169 5h |
| Weber, J. | besteller telegraafkantoor | Oostsingel A 169 5? |
| Weerd, W.G. van der, | conrector aan het gymnasium | Oostsingel A 169 5d |
| Wendt, L. | zaakwaarnemer | Oostsingel A 169 5b |
| Windhorst. K.F. | winkelier | Oostsingel A 169 5i |
| Woerkom, A. van | kuipersbaas | Oostsingel A 169 4 |
| Woerkom, E. van | winkelierster | Oostsingel A 169 4 |
| Wirxel, T.P. | kantoorbediende | Oostsingel A 169 4l |